Nadciśnienie tętnicze

1. Czym jest ciśnienie tętnicze krwi?

Kiedy serce pompuje krew do naczyń, wywiera ona nacisk na ściany naczyń krwionośnych. To prowadzi do powstania ciśnienia krwi. Wytworzenie ciśnienia jest konieczne, by krew mogła przemieszczać się w obrębie organizmu, tak żeby każda część ciała została odpowiednio zaopatrzona w tlen. Zdrowe tętnice (naczynia krwionośne, które transportują krew bogatą w tlen, w kierunku od serca do innych narządów) są elastyczne. Mogą się rozciągać, by umożliwić przepływ większej ilości krwi. To, w jakim stopniu się rozciągną, zależy od siły, z jaką krew będzie napierać na ich ściany. 

Aby naczynia tętnicze były zdrowe, ważne jest utrzymywanie ciśnienia krwi w zakresie prawidłowych wartości. U niektórych osób ciśnienie tętnicze krwi jest zbyt wysokie, co może prowadzić do problemów ze zdrowiem.

2. Jak mierzone jest ciśnienie tętnicze krwi?

Za pomocą urządzenia zwanego ciśnieniomierzem, lekarz może zmierzyć ciśnienie tętnicze krwi pacjenta. Ciśnienie tętnicze jest określane dwiema liczbami. Wartość ciśnienia skurczowego (pierwsza liczba) informuje o tym, jaka jest wartość ciśnienia, które krew wywiera na ściany naczyń tętniczych, podczas skurczu serca. Wartość ciśnienia rozkurczowego (druga liczba) mówi o tym, jakie ciśnienie wywiera krew na tętnice, podczas przerwy między skurczami serca, czyli w czasie rozkurczu. Wartość ciśnienia tętniczego jest określana w jednostce milimetrów słupa rtęci (skrót mm Hg). 

Prawidłowa wartość ciśnienia tętniczego wynosi <140/90 mm Hg. Jeśli ciśnienie skurczowe wynosi 140 mm Hg lub więcej albo ciśnienie rozkurczowe jest równe 90 mm Hg lub wyższe, mamy do czynienia z nadciśnieniem tętniczym. 

3. Jakie są przyczyny nadciśnienia tętniczego?

Nadciśnienie tętnicze można bardzo skutecznie kontrolować poprzez odpowiednie zmiany w stylu życia, a czasami również stosowanie leków. W większości przypadków przyczyna nadciśnienia tętniczego nie jest znana. Ponadto nadciśnienie tętnicze zwykle nie powoduje dolegliwości, dlatego czasem mówi się, że to „cichy zabójca”. Znane są natomiast czynniki ryzyka wystąpienia nadciśnienia tętniczego. Czynniki ryzyka można podzielić na dwie grupy: modyfikowalne, czyli takie, które możemy zmienić i niemodyfikowalne, czyli takie, na które nie mamy wpływu. 

 

Do czynników niemodyfikowalnych zaliczają się:

– Obciążenie rodzinne
Jeśli nasz rodzic lub inny bliski krewny choruje na nadciśnienie tętnicze, zwiększa to nasze ryzyko zachorowania na nadciśnienie. Z tego powodu ważne jest wykonywanie pomiarów ciśnienia tętniczego krwi przynajmniej raz do roku.

– Wiek
Im starsza osoba, tym większe ryzyko wystąpienia nadciśnienia tętniczego. Wraz z naturalnym procesem starzenia się, wzrasta ciśnienie tętnicze krwi, a tętnice tracą swoją elastyczność.

– Płeć
Poniżej 54 roku życia, mężczyźni mają większe prawdopodobieństwo wystąpienia nadciśnienia tętniczego niż kobiety. Sytuacja zmienia się z wiekiem. W wieku między 55 a 64 lat kobiety i mężczyźni mają podobne ryzyko zachorowania na nadciśnienie tętnicze. Wieku 65 lat i więcej, ryzyko wystąpienia nadciśnienia jest wyższe u kobiet.

– Rasa
Afroamerykanie chorują na nadciśnienie tętnicze częściej niż osoby rasy kaukaskiej. Ponadto, nadciśnienie u Afroamerykanów pojawia się w młodszym wieku i zwykle wartości ciśnienia są wysokie.  

 

Do czynników modyfikowalnych należą:

– Brak aktywności fizycznej
Zbyt mała aktywność fizyczna jest elementem stylu życia, który zwiększa ryzyko zachorowania na nadciśnienie tętnicze. Ogólnie rzecz ujmując, aktywność fizyczna ma bardzo dobry wpływ na serce i układ krążenia, w tym na wartość ciśnienia krwi. 

– Nieodpowiednia dieta (zwłaszcza dieta bogata w sód)
Prawidłowe odżywianie jest kluczowe dla utrzymywania stanu zdrowia. Dieta zawierająca nadmierną ilość soli, kalorii, nasyconych kwasów tłuszczowych lub cukru, zwiększa ryzyko powstania nadciśnienia tętniczego. Z kolei wprowadzenie zbilansowanej diety może pomóc w obniżeniu ciśnienia krwi – w ułożeniu diety pomoże nam dietetyk.

– Nadwaga i otyłość
Zbyt duża masa ciała stanowi dodatkowe obciążenie dla serca i układu krążenia i może być przyczyną poważnych problemów zdrowotnych. Nadwaga zwiększa ryzyko chorób układu sercowo-naczyniowego oraz cukrzycy.

– Spożywanie zbyt dużych ilości alkoholu
Regularne nadużywanie alkoholu może doprowadzic do wielu poważnych problemów zdrowotnych, takich jak zawał serca, udar i arytmia. Spożywanie zbyt dużych ilości alkoholu zwiększa ryzyko nowotworu złośliwego, otyłości, alkoholizmu i samobójstwa. Może także doprowadzic do znacznego wzrostu ciśnienia tętniczego.

 

Oprócz wyżej wymienionych udowodnionych czynników ryzyka, istnieją również prawdopodobne czynniki, które mogą przyczyniać się do powstawania nadciśnienia tętniczego. Należą do nich:

– Palenie tytoniu
Palenie tytoniu może prowadzić do przejściowego wzrostu ciśnienia tętniczego krwi i przyczyniać się do uszkodzenia tętnic, co może pogłębiać już istniejące nadciśnienie.

– Stres
Stres nie zawsze ma negatywny wpływ na nasze życie. Jednakże nadmierna ilość stresu może przyczyniać się do podwyższonego ciśnienia tętniczego. Ponadto stres może wiązać się ze złą dietą, brakiem aktywności fizycznej, paleniem tytoniu i nadużywaniem alkoholu, które zwiększają ryzyko nadciśnienia.

– Bezdech senny
Bezdech senny to schorzenie, w którym dochodzi do wiotczenia i zapadania się niektórych tkanek gardła podczas snu, co z kolei prowadzi do blokowania przepływu powietrza w trakcie oddychania. W odpowiedzi na ten stan, układ nerwowy budzi śpiącego, który gwałtownie chwyta powietrze. Ten cykl powtarza się wielokrotnie w ciągu nocy, skutkując zmęczeniem z powodu niewyspania. Uważa się, że bezdech senny może się przyczyniać do wysokiego ciśnienia krwi.

4. Jak nadciśnienie tętnicze wpływa na organizm?

Nieleczone nadciśnienie tętnicze może mieć bardzo negatywny wpływ na zdrowie. Przede wszystkim doprowadza do zwiększenia obciążenia serca i tętnic, co z czasem powoduje uszkodzenie układu krążenia. Wysokie ciśnienie tętnicze może doprowadzić do powiększenia serca (przerostu), ponieważ musi ono wykonywać większą prace, by zaopatrzyć wszystkie tkanki w krew. Nadciśnienie tętnicze może także przyczyniać się do schorzenia zwanego miażdżycą, w którym ściany tętnic stają się sztywne i kruche, w miarę jak gromadzą się w nich zbudowane z cholesterolu blaszki miażdżycowe.

Nieleczone nadciśnienie tętnicze może prowadzić do choroby wieńcowej, niewydolności serca, zawału serca, udaru, uszkodzenia nerek, dusznicy bolesnej, choroby tętnic obwodowych i innych poważnych schorzeń. Osoby, u których wartość ciśnienia tętniczego przekracza 140/90 mm Hg maja znacznie większe ryzyko wystąpienia wspomnianych chorób.

5. Jak diagnozowane jest nadciśnienie tętnicze?

Chociaż nadciśnienie tętnicze rzadko wywołuje objawy, to na szczęście można je zdiagnozować na podstawie prostego pomiaru ciśnienia za pomocą ciśnieniomierza. Badanie to może wykonać każdy lekarz. Najdokładniejsze pomiary zapewniają ciśnieniomierze naramienne. Prawdopodobnie większość z nas przynajmniej raz w życiu miała wykonywane to badanie. 

Żeby zmierzyć ciśnienie krwi, lekarz zakłada mankiet ciśnieniomierza na ramię pacjenta, a następnie pompuje powietrze do mankietu. Dzięki temu tymczasowo zatrzymywany jest przepływ krwi w obrębie ramienia. Następnie lekarz powoli spuszcza powietrze z mankietu, obserwując zapis na monitorze lub wysłuchując tony serca za pomocą stetoskopu. Lekarz notuje wartość ciśnienia skurczowego i rozkurczowego krwi. 

Wiele czynników może wpłynąć na poziom ciśnienia tętniczego, dlatego diagnoza nadciśnienia zwykle jest stawiana na podstawie dwóch lub więcej pomiarów, które wykazały wartość przekraczającą normę. Lekarz pierwszego kontaktu zwykle kontroluje ciśnienie u pacjentów raz w roku, jeśli mieści się ono w zakresie normy, a gdy przekracza prawidłową wartość, pomiary są wykonywane częściej. 

6. Jakie są metody leczenia i kontrolowania nadciśnienia tętniczego?

Dla osób, u których zdiagnozowano nadciśnienie tętnicze, bardzo ważne jest przestrzeganie planu leczenia, który opracował lekarz. Plan leczenia nadciśnienia tętniczego zwykle uwzględnia zmiany stylu życia, takie jak modyfikacja diety i zwiększenie aktywności fizycznej, a czasem również przyjmowanie leków.

Prawidłowa dieta
Dla osób, które chorują na nadciśnienie tętnicze lub mają wysokie ryzyko zachorowania, konieczne jest utrzymywanie zdrowej diety. Dostępne są różne plany diet, ale w przypadku nadciśnienia tętniczego najlepsza jest dieta uwzględniająca ograniczenie spożycia sodu (zawartego np. w soli kuchennej) oraz spożywanie zróżnicowanego pożywienia. Jedną z zalecanych diet jest dieta DASH, która opiera się na spożywaniu dużych ilości owoców i warzyw, pokarmów białkowych o niskiej zawartości tłuszczu (np. drób, ryby, rośliny strączkowe), nabiału o niskiej zawartości tłuszczu oraz pokarmów pełnoziarnistych.

Jeśli chodzi o spożycie sodu, należy ograniczyć jego spożycie do 1,500 mg dziennie. Żeby określić ilość spożywanego sodu, wystarczy czytać etykiety na opakowaniach. Potrawy w puszkach często zawierają dużą ilość sodu.

Aktywność fizyczna
Aktywność fizyczna przynosi wiele korzyści zdrowotnych, ma udowodniony dobroczynny wpływ na serce i układ krążenia. Jedną z najlepszych metod kontrolowania nadciśnienia tętniczego jest wysoka aktywność fizyczna. Aktywność fizyczna to nie tylko uprawianie tradycyjnych dyscyplin sportowych, ale również poniższe czynności:

Chodzenie pieszo, zamiast jeżdżenia samochodem
Chodzenie po schodach zamiast jeżdżenia windą
Wyprowadzanie psa na długi spacer

Aby osiągnąć jak największe korzyści z aktywności fizycznej, zaleca się:

Wykonywanie 40-minutowych sesji ćwiczeń o umiarkowanej lub wysokiej intensywności, 3-4 razy w tygodniu
Minimum 10 minut aktywności fizycznej bez przerwy, podczas danej sesji

Przed rozpoczęciem programu ćwiczeń fizycznych należy skonsultować się z lekarzem.

Utrzymywanie prawidłowej masy ciała
Wiele osób cierpi na nadwagę lub otyłość, co stanowi czynnik ryzyka nadciśnienia tętniczego, a także innych poważnych schorzeń. Lekarz może określić, ile kilogramów pacjent powinien schudnąć, określając jego BMI. Wskaźnik BMI  oblicza się przez podzielenie masy ciała podanej w kilogramach przez kwadrat wysokości podanej w metrach.

Nawet utrata zaledwie 3-5% masy ciała może korzystnie wpłynąć na zdrowie, zmniejszając obciążenie wywierane na serce. Najbezpieczniej jest chudnąć 0,5-1 kilogram na tydzień, poprzez odpowiednie wybory żywieniowe i aktywność fizyczną. 

Ograniczenie stresu
Jak dotąd badaczom nie udało sie jednoznacznie wyjaśnić, w jaki sposób stres wpływa na nadciśnienie, ale wiadomo, że istnieje miedzy nimi zależność. Stres sprzyja objadaniu się, niezdrowej diecie, nadużywaniu alkoholu, paleniu tytoniu i innym ryzykownym zachowaniom, które mają niekorzystny wpływ na ciśnienie tętnicze krwi. 

Nie da się całkowicie wyeliminować stresu z życia, ale można go skutecznie kontrolować. Istnieje kilka prostych sposobów na zredukowanie stresu:

– Rozsądne dysponowanie czasem. Nadmierna ilość zadań do wykonania może zwiększać obciążenie stresem. 
– Rozpoznanie czynników wyzwalających stres. Wiedza na temat sytuacji wywołujących stres pozwala na podjecie kroków umożliwiających unikanie lub kontrolowanie tych czynników.
– Przeznaczenie odpowiedniej ilości czasu na odpoczynek. Istnieje wiele technik relaksacji, np. ćwiczenie oddechu, poświęcenie czasu na hobby, słuchanie muzyki relaksacyjnej.
– Budowanie więzi z bliskimi ludźmi. Wsparcie bliskich pozwala przetrwać trudne chwile.
– Dbanie o siebie. Zdrowe odżywianie i aktywność fizyczna przynoszą wiele korzyści, oprócz zdrowia fizycznego, mają równie dobry wpływ na stan psychiczny i emocjonalny. Aktywność fizyczna to dobry sposób na rozładowanie stresu. 

Ograniczenie lub zaprzestanie picia alkoholu
Spożywanie zbyt dużej ilości alkoholu podwyższa ciśnienie krwi i jest czynnikiem ryzyka wielu innych poważnych schorzeń. Należy ograniczyć spożycie alkoholu do maksymalnie dwóch drinków dziennie w przypadku mężczyzn i jednego drinka dziennie w przypadku kobiet. Za standardowy drink uważa się 360 ml piwa, 120 ml wina lub 37 ml wódki. 

Ograniczenie lub zaprzestanie palenia papierosów
Papierosy mają fatalny wpływ na stan zdrowia. Są udowodnionym czynnikiem ryzyka wielu potencjalnie śmiertelnych chorób, łącznie z nowotworami złośliwymi, chorobami serca i płuc. Dokładna zależność między paleniem papierosów a wysokim ciśnieniem tętniczym krwi nie jest do końca zbadana, ale pewne jest, że palenie papierosów powoduje przejściowy wzrost ciśnienia krwi. 

Palenie papierosów przyczynia się również do powstawania miażdżycy, czyli stwardnienia tętnic w wyniku odkładania się blaszek złożonych z cholesterolu. Miażdżyca może prowadzić do poważnych chorób serca i naczyń krwionośnych. Jeśli zaprzestanie palenia papierosów jest dla Ciebie bardzo trudne, porozmawiaj z lekarzem o sprawdzonych sposobach ułatwiających zerwanie z tym nałogiem.

Wykonywanie samodzielnych pomiarów ciśnienia tętniczego 
Jednym z najlepszych sposobów sprawdzenia, czy nadciśnienie tętnicze jest skutecznie leczone, jest wykonywanie w domu samodzielnych pomiarów ciśnienia tętniczego krwi. Najdokładniejsze pomiary pozwala uzyskać ciśnieniomierz naramienny, z odpowiednio dobranym mankietem. Domowe pomiary ciśnienia tętniczego krwi pozwolą uniknąć odczytów zafałszowanych przez czynniki, które mogą przejściowo wpłynąć na ciśnienie krwi.

Leki 
U wielu osób zmiana stylu życia i diety nie wystarcza by obniżyć poziomy ciśnienia tętniczego do prawidłowych wartości. Na szczęście na rynku dostępnych jest wiele leków, które mogą pomóc. Każdy z nich obniża ciśnienie tętnicze poprzez inny mechanizm działania. Nie każdy lek ma taki sam wpływ na różnych pacjentów, dlatego czasami trzeba próbować wielu środków farmakologicznych, aby dobrać ten najbardziej odpowiedni dla danej osoby.

Do leków przeciwnadciśnieniowych należą:

Leki diuretyczne (leki moczopędne) 
Leki te zwykle są jednymi z pierwszych leków przepisywanych osobom ze świeżo zdiagnozowanym nadciśnieniem tętniczym. Diuretyki działają poprzez usuwanie nadmiaru soli i wody z organizmu, które są wydalane wraz z moczem. U niektórych osób przyjmowanie leków moczopędnych wystarcza, by obniżyć ciśnienie, u innych pacjentów konieczne jest przyjmowanie kilku leków, by osiągnąć zamierzony efekt. Leki moczopędne mogą mieć skutki uboczne Należą do nich: obniżenie poziomu potasu we krwi (można temu zapobiec, przyjmując suplementy), podwyższenie poziomu cukru we krwi, a czasami napady dny moczanowej i impotencja.

Inhibitory konwertazy angiotensyny
Leki te działają poprzez rozszerzanie naczyń krwionośnych i zmniejszanie ich oporu. Dzięki temu przepływ krwi jest ułatwiony, a obciążenie serca zmniejszone. Do skutków ubocznych należy wysypka na skórze, zaburzenia smaku i przewlekły suchy kaszel. W rzadkich przypadkach może dojść do uszkodzenia nerek. Inhibitorów konwertazy angiotensyny nie powinny przyjmować kobiety w ciąży, nie są tez zalecane u większości kobiet w wieku rozrodczym.

Antagoniści receptora angiotensyny II
Są to leki blokujące działanie hormonu zwanego angiotensyną II, który zwęża naczynia krwionośne. Leki te mogą wywoływać przejściowe zawroty głowy. Nie należy stosować ich u kobiet w ciąży.  

Beta-blokery
Leki te zwalniają częstość skurczów serca oraz zmniejszają rzut serca, co pomaga obniżyć ciśnienie krwi. Do skutków ubocznych beta-blokerów należą: bezsenność, zmęczenie, depresja, objawy astmy i wolny rytm serca. W przypadku osób chorych na cukrzyce, przyjmujących insulinę, należy uważnie monitorować działanie beta-blokerów. Kobiety przyjmujące beta-blokery, które planują zajście w ciążę lub są w ciąży, powinny skonsultować się z lekarzem odnośnie bezpieczeństwa stosowanych leków. 

Blokery kanałów wapniowych
Blokery kanałów wapniowych hamują wpływ jonów wapnia do komórek mięśnia sercowego i komórek naczyń krwionośnych. Do ich działań niepożądanych należą: kołatanie serca, obrzęki wokół kostek, zaparcia, bóle i zawroty głowy. Skutki uboczne różnią się w zależności od rodzaju przepisanego leku.

Ośrodkowi agoniści receptorów adrenergicznych
Leki te działają poprzez hamowanie uwalnianie noradrenaliny z zakończeń nerwowych w ośrodkowym układzie nerwowym, obniżając tym samym ciśnienie krwi. Podczas gwałtownych zmian pozycji mogą prowadzić do gwałtownych spadków cienienia krwi, co może powodować uczucie osłabienia lub omdlenie. Mogą również być przyczyną zawrotów głowy, ospałości, suchości w ustach, zaparć, gorączki i anemii.

Obwodowi antagoniści receptorów adrenergicznych
Są to leki, które obniżają ciśnienie tętnicze poprzez blokowanie sygnałów chemicznych przekazywanych do naczyń krwionośnych przez układ nerwowy. Zwykle leki te są przepisywane dopiero w przypadku nieskuteczności innych preparatów. Do ich skutków ubocznych należą: zatkany nos, biegunka lub zgaga.

Leki wazodylatacyjne
Powodują one rozluźnienie ścian naczyń krwionośnych, co ułatwia ich rozszerzenie i umożliwia swobodny przepływ krwi. Do ich działań niepożądanych należą: bole głowy, obrzęki wokół oczu, kołatanie serca i bóle stawów.

7. Monitorowanie skuteczności leków przeciwnadciśnieniowych

Niezależnie od rodzaju przepisanego leku przeciw nadciśnieniu, pacjent wraz z lekarzem muszą współpracować, by monitorować skuteczność leków. Ważne jest zrozumienie, że przyjmowanie leków hipotensyjnych jest terapią długoterminową. Nadciśnienie tętnicze to schorzenie przewlekłe, dlatego możliwe jest, że leki będą konieczne do końca życia. Nie należy przerywać leczenia, o ile nie zaleci tego lekarz.

Lekarz może na początku zalecić regularne wizyty, by wykonywać pomiary ciśnienia tętniczego. Gdy uda się unormować ciśnienie tętnicze, wizyty będą rzadsze. 

Ważnym aspektem monitorowania działania leków przeciw nadciśnieniu jest minimalizowanie skutków ubocznych. Jeśli wystąpią działania niepożądane, należy skontaktować się z lekarzem. Być może potrzebna będzie modyfikacja dawki lub zmiana rodzaju leku. Leki należy przyjmować przestrzegając ściśle zaleceń lekarza. W przypadku wątpliwości, co do dawkowania, należy skonsultować się z lekarzem lub farmaceutą. 
Jeśli problemem jest cena leku, warto zapytać lekarza o tańszy zamiennik.

8. Życie z nadciśnieniem tętniczym

Nadciśnienie tętnicze to schorzenie przewlekłe. Odpowiedni styl życia może pomóc w kontrolowaniu nadciśnienia, a zdrowa dieta i aktywność fizyczna powinny stać się nawykami. Podobnie w przypadku przyjmowania leków. Działania niepożądane mogą być uciążliwe, ale warto wspólnie z lekarzem wypracować sposób radzenia sobie z nimi, ponieważ regularne przyjmowanie leków ma ogromne znaczenie dla kontrolowania nadciśnienia tętniczego. Kontrolowanie nadciśnienia tętniczego pozwala obniżyć ryzyko zawału serca, cukrzycy, udaru i choroby nerek. Większość osób, które kontrolują nadciśnienie może żyć pełnią życia.

Aby kontrolować wartość ciśnienia tętniczego krwi, warto przestrzegać poniższych wskazówek:

1. Przestrzegać planowych wizyt kontrolnych u lekarza.
2. Wprowadzić zdrową dietę i ćwiczenia fizyczne, jako stałe elementy życia. Nie ma konieczności wprowadzania nagle drastycznych zmian. Można zmienić styl życia, wprowadzając stopniowe modyfikacje, którym łatwiej sprostać.
3. Przestrzegać zaleceń lekarza, zwłaszcza redukcji masy ciała, jeśli jest wskazana.
4. Pamiętać o swoim głównym celu: zachowaniu zdrowia.