Cukrzyca to choroba metaboliczna, w której występuje podwyższony poziom glukozy we krwi, co jest spowodowane niedostateczną produkcją insuliny, brakiem odpowiedzi komórek na insulinę, bądź obiema z tych przyczyn.
Procesy metaboliczne to procesy mające na celu przetworzenie pokarmu w energię. Większość z naszego pożywienia ulega rozkładowi do glukozy. Glukoza to podstawowe paliwo dla naszego organizmu. Po strawieniu pokarmu glukoza dostaje się do krwioobiegu. Komórki wykorzystują ją dla pozyskania energii i umożliwienia wzrostu. Jednakże glukoza nie może przedostać się do komórki bez obecności insuliny. Insulina jest hormonem produkowanym przez trzustkę. Po posiłku trzustka automatycznie uwalnia odpowiednią ilość insuliny, by przetransportować glukozę z krwi do komórek. Gdy tylko glukoza przedostanie się do wnętrza komórek, poziom glukozy we krwi spada.
U osoby z cukrzycą dochodzi do stanu, w którym poziom glukozy we krwi jest zbyt wysoki (tzw. hiperglikemia). Przyczyną jest niewystarczająca produkcja insuliny przez organizm lub niewrażliwość komórek na działanie insuliny (insulinooporność). Rezultatem jest nagromadzenie glukozy we krwi. Nadmiar glukozy zostaje częściowo usunięty wraz z moczem. Tak więc, mimo że we krwi znajduje się dużo glukozy, komórki nie mogą wykorzystać jej dla uzyskania energii. U osób z podwyższonym poziomem glukozy we krwi zwykle występuje poliuria (częste oddawanie moczu), polidypsja (zwiększone pragnienie) i polifagia (silne uczucie głodu).
Poniżej przedstawiono kilka podstawowych faktów na temat cukrzycy. Bardziej szczegółowe informacje znajdują się w dalszej części artykułu.
Wyróżnia się 3 główne typy cukrzycy:
1) Cukrzyca typu 1
W przypadku cukrzycy typu 1 organizm nie produkuje insuliny. Bywa ona nazywana cukrzycą insulinozależną. Zwykle rozwija się u osób przed 40. rokiem życia, często we wczesnym okresie dorosłości lub w okresie dojrzewania. Cukrzyca typu 1 występuje znacznie rzadziej niż cukrzyca typu 2 i stanowi około 10% wszystkich przypadków cukrzycy.
Pacjenci z cukrzycą typu 1 muszą wstrzykiwać sobie insulinę do końca życia. Konieczne jest także kontrolowanie poziomu glukozy we krwi, poprzez wykonywanie regularnych pomiarów glikemii i przestrzeganie specjalnej diety.
2) Cukrzyca typu 2
W przypadku cukrzycy typu 2 organizm nie wytwarza odpowiedniej ilości insuliny dla prawidłowego funkcjonowania lub komórki w organizmie nie odpowiadają na insulinę (insulinooporność).
Pomiar poziomu glukozy we krwi
Niektóre osoby z cukrzycą typu 2 mogą kontrolować poziom glukozy we krwi, poprzez zmniejszenie masy ciała, przestrzeganie zdrowej diety, wykonywanie dużej ilości ćwiczeń fizycznych i regularne monitorowanie glikemii. Jednakże cukrzyca typu 2 zwykle postępuje, z czasem choroba staje się bardziej zaawansowana i pacjent musi zacząć przyjmować leki.
Osoby cierpiące na nadwagę lub otyłość mają zwiększone ryzyko rozwoju cukrzycy typu 2 w porównaniu z osobami o prawidłowej masie ciała. Szczególnie wysokie ryzyko występuje u osób z tzw. otyłością centralną (inaczej brzuszną lub trzewną). Nadwaga i otyłość mogą prowadzić do uwalniania substancji, które destabilizują pracę układu sercowo-naczyniowego i zaburzają procesy metaboliczne.
Nadwaga, brak aktywności fizycznej i spożywanie niezdrowych pokarmów przyczyniają się do zwiększenia ryzyka rozwoju cukrzycy typu 2.
Badania sugerują, że wystarczy spożywanie codziennie jednej puszki słodzonego napoju gazowanego, by zwiększyć ryzyko rozwoju cukrzycy typu 2 o 22%.
Ryzyko rozwoju cukrzycy typu 2 rośnie wraz z wiekiem. Naukowcy nie są do końca pewni, dlaczego tak się dzieje, być może z wiekiem po prostu przybieramy na wadze i jesteśmy mniej aktywni fizycznie. Zwiększone ryzyko rozwoju cukrzycy występuje także u osób, których bliski krewny chorował na cukrzycę typu 2, a także u osób pochodzących z Bliskiego Wschodu, Afryki lub Południowej Azji.
Badania wykazały również, że mężczyźni, u których poziom testosteronu jest niski, mają zwiększone ryzyko rozwoju cukrzycy typu 2. Prawdopodobnie niski poziom testosteronu wiąże się z insulinoopornością.
3) Cukrzyca ciężarnych
Ten typ cukrzycy dotyczy kobiet będących w ciąży. Niektóre ciężarne kobiety mają bardzo wysoki poziom glukozy we krwi, a ich organizm nie jest w stanie wyprodukować wystarczającej ilości insuliny, by przetransportować glukozę do komórek, co prowadzi do postępującego wzrostu poziomu glikemii. Diagnoza cukrzycy ciężarnych jest stawiana w trakcie trwania ciąży.
Większość pacjentek cierpiących na cukrzycę ciężarnych może kontrolować chorobę dzięki ćwiczeniom i odpowiedniej diecie. Około 10-20% pacjentek będzie musiało przyjmować leki kontrolujące poziom cukru we krwi.
Niezdiagnozowana lub niekontrolowana cukrzyca ciężarnych może zwiększać ryzyko wystąpienia powikłań przy porodzie. Dziecko może mieć zbyt dużą masę urodzeniową.
Badania wykazały, że kobiety, które przed zajściem w ciążę spożywały pokarmy bogate w tłuszcze zwierzęce i cholesterol mają zwiększone ryzyko rozwinięcia cukrzycy ciężarnych.
Niektóre osoby mogą chorować na cukrzycę i nie wiedzieć o tym. Główną tego przyczyną jest fakt, że jej początkowe objawy mogą wydawać się zupełnie nieszkodliwe. Jednak należy pamiętać, ze im wcześniej cukrzyca zostanie zdiagnozowana, tym większe szanse, że uda się uniknąć poważnych powikłań tej choroby.
Do najczęstszych objawów cukrzycy należą:
Poniżej znajduje się krótki opis każdego z wymienionych objawów:
Czy zauważyłeś, że ostatnio częściej chodzisz do łazienki by oddać mocz? Gdy we krwi znajduje się zbyt duże stężenie cukru, prowadzi to do częstego oddawania moczu. Jeśli insulina nie działa prawidłowo lub nie ma jej w wystarczającej ilości, nerki nie mogą przefiltrować glukozy z powrotem do krwi. Będą natomiast rozcieńczały glukozę wodą pochodzącą z krwi, co z kolei prowadzi do przepełnienia pęcherza moczowego.
Jeśli oddajesz większe ilości moczu niż zwykle, będziesz musiał uzupełnić utracone płyny. Z tego powodu będziesz odczuwać silniejsze pragnienie i spożywać większe ilości płynów.
Ze względu na to, że insulina w Twojej krwi nie działa prawidłowo lub jest jej za mało, Twoje komórki nie uzyskują odpowiedniej ilości energii, co mobilizuje organizm do poszukiwania źródeł większej ilości energii – czyli pożywienia, prowadząc do uczucia silnego głodu.
Ten objaw może być skutkiem zaspokajania silnego głodu.
Ten objaw występuje częściej u osób z cukrzycą typu 1. Ze względu na to, że organizm nie wytwarza insuliny, przez co komórki nie otrzymują glukozy, nasze ciało szuka innych źródeł energii. Dochodzi wówczas do rozkładu tkanki mięśniowej i tłuszczowej, celem uzyskania energii. Cukrzycę typu 1 zwykle cechuje nagły początek, natomiast cukrzyca typu 2 rozpoczyna się stopniowo, dlatego spadek masy ciała jest wyraźniejszy w cukrzycy typu 1.
Jeśli insulina nie pełni swojej funkcji lub nie ma jej w organizmie, glukoza nie może przedostawać się do komórek i dostarczać im energii. To z kolei może prowadzić do uczucia zmęczenia i apatii.
Drażliwość może być związana ze zmęczeniem i brakiem energii.
Zmniejszenie ostrości wzroku może mieć związek z obrzękiem soczewki oka powstałym wskutek wysokiego poziomu glukozy we krwi.
Czy zauważyłeś ostatnio, ze Twoje skaleczenia i rany długo się goją? Podwyższone stężenie glukozy we krwi może zmniejszać zdolności regeneracyjne organizmu.
Podwyższony poziom glukozy we krwi osłabia zdolności organizmu do zwalczania infekcji. U kobiet z cukrzycą szczególnie trudno wyleczyć stany zapalne pęcherza lub infekcje pochwy.
Uczucie silnego swędzenia skóry może być jednym z objawów cukrzycy.
Jeśli Twoje dziąsła są tkliwe, zaczerwienione lub obrzęknięte – może to być objaw cukrzycy.
Oprócz wymienionych powyżej objawów, dziąsła mogą również ulegać częstym infekcjom.
Częste problemy ze wzwodem u mężczyzn powyżej 50 roku życia mogą być jednym z objawów cukrzycy.
Podwyższony poziom glukozy we krwi może z czasem prowadzić do uszkodzenia nerwów i drobnych naczyń krwionośnych, co prowadzi do drętwienia i mrowienia w obrębie dłoni i stop.
Większość pacjentów z cukrzycą typu 2 najpierw chorowała na tzw. stan przedcukrzycowy. Oznacza to, że ich poziom glukozy we krwi był podwyższony, ale nie na tyle, by spełniać kryteria diagnostyczne dla cukrzycy. Komórki organizmu z czasem stają się oporne na insulinę. Badania wykazały, że nawet w przypadku stanu przedcukrzycowego mogą pojawiać się uszkodzenia w obrębie układu sercowo-naczyniowego.
Lekarze określają, czy pacjent jest zdrowy, czy też ma stan przedcukrzycowy lub cukrzycę, stosując następujące badania:
Badanie HbA1c jest odzwierciedleniem średniego stężenia glukozy we krwi w ciągu ostatnich trzech miesięcy. Pomiary HbA1c u chorych na cukrzycę stanowią podstawowe narzędzie oceny skuteczności leczenia hiperglikemii. Międzynarodowy Komitet Ekspertów zaproponował wykorzystanie HbA1 również jako markera wykrywania cukrzycy. Za próg odcięcia warunkujący rozpoznanie cukrzycy uznano poziom HbA1c wynoszący ≥ 6,5%. Wartość HbA1c u osoby zdrowej nie powinna przekraczać 5.7%. Wysokim ryzykiem charakteryzują się osoby z wartością tego parametru pomiędzy 5.7 a 5.9%. U osób z bardzo dużym ryzykiem rozwoju cukrzycy (stan przedcukrzycowy) HbA1c waha się od 6.0 do 6.4%.
Przed wykonaniem tego badania pacjent musi być na czczo, może pić jedynie wodę. Stężenie glukozy wyższe niż 126 mg/dl oznacza cukrzycę. Wartość między 100 mg/dl a 125,99 mg/dl świadczy o obecności stanu przedcukrzycowego. Za prawidłową wartość uznaje się stężenie glukozy poniżej 100 mg/dl.
Badanie przebiega w kilku etapach. Na początku badania pobierana jest próbka krwi, w celu oznaczenia wyjściowej glikemii. Następnie pacjent dostaje do wypicia roztwór glukozy. Po dwóch godzinach ponownie oznaczane jest stężenie glukozy we krwi. Jeśli stężenie glukozy po 2 godzinach wynosi 200 mg/dl lub więcej, mamy do czynienia z cukrzycą. Wartość między 140 a 199.9 mg/dl oznacza stan przedcukrzycowy. Prawidłowa wartość wynosi poniżej 140 mg/dl.
Wszystkie typy cukrzycy można leczyć. Cukrzyca typu 1 trwa do końca życia, obecnie nie można jej całkowicie wyleczyć. Cukrzyca typu 2 zwykle również trwa do końca życia, ale niektórym osobom udaje się zminimalizować jej objawy bez przyjmowania leków, poprzez stosowanie ćwiczeń, odpowiedniej diety i kontrolowanie masy ciała. Dobrze tutaj skorzystać z pomocy dietetyka – np. dietetycy z Dieta-Med Kraków mają duże doświadczenie w tym temacie.
Pacjenci z cukrzycą typu 1 są leczeni wstrzyknięciami insuliny oraz specjalną dietą i ćwiczeniami fizycznymi.
Pacjenci z cukrzycą typu 2 zwykle są leczeni za pomocą leków w postaci tabletek, ćwiczeniami fizycznymi i specjalną dietą, ale niekiedy wymagają wstrzyknięć insuliny.
Jeśli cukrzyca nie będzie odpowiednio kontrolowana, pacjent jest narażony na podwyższone ryzyko wystąpienia powikłań.
Do powikłań źle kontrolowanej cukrzycy należą:
Stopa cukrzycowa
Do leków stosowanych w leczeniu cukrzycy należą:
Metformina jest zwykle pierwszym lekiem przepisywanym w przypadku cukrzycy typu 2. Jej mechanizm działania polega na zwiększaniu wrażliwości tkanek na insulinę, tak by organizm lepiej wykorzystywał dostępną insulinę. Oprócz tego metformina zmniejsza produkcję glukozy w wątrobie. Samo stosowanie metforminy zwykle nie wystarcza, by obniżyć poziom glukozy we krwi. Lekarz zaleci również dokonanie zmian w stylu życia, takich jak redukcja masy ciała i zwiększenie aktywności fizycznej.
Do możliwych efektów ubocznych metforminy należą nudności i biegunka. Objawy te zwykle ustępują, gdy organizm przyzwyczai się do leku. Jeśli przyjmowanie metforminy i zmiana stylu życia nie wystarczą by kontrolować poziom glukozy we krwi, można dodatkowo stosować inne leki.
Są to leki, które pomagają w wydzielaniu większej ilości insuliny. Do tej grupy leków zaliczają się: glibenklamid, glipizyd, glimepiryd, gliklazyd. Do możliwych skutków ubocznych tych leków należą: zbyt niski poziom glukozy we krwi i wzrost masy ciała.
Są to leki, które zwiększają wydzielanie insuliny, ale działają szybko i krótko. Do tej grupy należy m.in. repaglinid i nateglinid. Ich stosowanie może doprowadzić do hipoglikemii, ale ryzyko jest niższe niż w przypadku pochodnych sulfonylomocznika. Mogą również powodować wzrost masy ciała.
Podobnie jak metformina, ta grupa leków zwiększa wrażliwość tkanek na insulinę. Mogą wywoływać zwiększenie masy ciała, a także inne poważniejsze skutki uboczne, takie jak zwiększone ryzyko niewydolności serca oraz złamań kości. Z tego powodu raczej nie są stosowane jako leki pierwszego rzutu. Przykładem leków należących do tej grupy są m.in. rosiglitazon i pioglitazon.
Te leki pomagają zmniejszyć poziom glukozy we krwi, ale wykazują umiarkowanie silne działanie. Nie powodują wzrostu masy ciała. Do tej grupy leków należą: sitagliptyna, saksagliptyna i linagliptyna.
Jest to grupa leków, które spowalniają trawienie i obniżają poziomy glukozy we krwi, ale w mniejszym stopniu niż pochodne sulfonylomocznika. Leki te należy stosować w polaczeniu z innymi lekami. Do tej grupy należą: eksenatyd i liraglutyd. Leki te mogą powodować skutki uboczne w postaci nudności i zwiększonego ryzyka zapalenia trzustki.
Są to najnowsze leki przeciwcukrzycowe. Ich działanie polega na blokowaniu reabsorpcji glukozy przez nerki. Zamiast tego glukoza jest wydalana z moczem. Przykładem leków tej grupy jest kanagliflozyna i dapagliflozyna. Do skutków ubocznych należą zakażenia grzybicze i infekcje układu moczowego.
Wstrzykiwanie insuliny
Insulinoterapię stosuje się w przypadku osób z cukrzycą typu 1, a także niektórych osób z cukrzycą typu 2. W przeszłości insulina była przepisywana w ostateczności, ale obecnie lekarze decydują się wprowadzać ją wcześniej, ze względu na korzyści z insulinoterapii.
Insulina jest przyjmowana w postaci wstrzyknięć. W zależności od indywidualnych potrzeb danego pacjenta, lekarz może przepisać różne rodzaje insulin do stosowania o różnych porach dnia. Zwykle osoby z cukrzycą typu 2 rozpoczynają od jednego wstrzyknięcia insuliny długodziałającej wieczorem. Dostępne są różne rodzaje insuliny, każda z nich ma inne działanie. Należą do nich:
Wady i zalety każdej w tych insulin należy przedyskutować z lekarzem i wspólnie wybrać lek najbardziej odpowiedni w danym przypadku.
Prasa, telewizja i Internet pełne są nieprawdziwych informacji dotyczących cukrzycy. Poniżej wyjaśniono kilka najpowszechniejszych mitów dotyczących cukrzycy.
Kardiolog Kraków © 2016 kardio-med.pl.