Profilaktyka zawału serca

1. Wstęp 

Choroby układu sercowo-naczyniowego są wiodącą przyczyną śmierci. Najbardziej skuteczną metodą zapobiegania chorobom serca jest zmiana stylu życia. Jednym z głównych czynników ryzyka chorób układu sercowo-naczyniowego jest nieprawidłowa masa ciała. Najnowsze wytyczne sugerują, że otyłość należy uznać za chorobę, a leki obniżające poziom cholesterolu mogą istotnie pomóc w zapobieganiu chorobom układu sercowo-naczyniowego. 

Najlepszą strategią mającą na celu zmniejszenia masy ciała jest działanie na trzy sposoby: spożywanie mniejszej ilości kalorii, niż potrzebuje organizm, zwiększenie aktywności fizycznej i zmiana niezdrowych nawyków. 

2. Profilaktyka zawału serca

Choroba wieńcowa może doprowadzić do zgonu, ale są sposoby, by jej zapobiegać. Poniżej wymieniono kilka najważniejszych wskazówek, dotyczących zdrowego stylu życia.

• Rzucenie palenia tytoniu

Palenie tytoniu w jakiejkolwiek postaci to jeden z najistotniejszych czynników ryzyka rozwoju choroby wieńcowej. Substancje chemiczne zawarte w tytoniu mogą uszkadzać serce i naczynia krwionośne, prowadząc do miażdżycy tętnic. Tlenek węgla zawarty w dymie tytoniowym ma większe powinowactwo do hemoglobiny niż tlen. To prowadzi do wzrostu ciśnienia tętniczego krwi oraz tętna, żeby serce pracowało ciężej i dostarczało więcej tlenu do tkanek. Kobiety, które palą papierosy i dodatkowo przyjmują tabletki antykoncepcyjne mają jeszcze wyższe ryzyko zawału serca lub udaru, ponieważ oba te czynniki zwiększają ryzyko postawania zakrzepów i zatorów. 

W przypadku prewencji chorób serca nie ma czegoś takiego jak „bezpieczna” ilość papierosów. Jednakże, im większa ilość wypalonych papierosów, tym większe ryzyko. Niebezpieczne dla serca jest również tzw. palenie bierne. Dobra wiadomość jest taka, że jeśli rzucimy palenie, to po około 5 latach ryzyko choroby serca jest bliskie temu, jakie mają osoby, które nigdy nie paliły papierosów. Niezależnie od tego, jak długo dana osoba paliła papierosy, ryzyko choroby serca spada od momentu rzucenia palenia.

• Wykonywanie ćwiczeń fizycznych przez 40 minut dziennie, 3-4 razy w tygodniu

Regularny wysiłek fizyczny pomaga zmniejszyć ryzyko zawału serca. Jeszcze większe korzyści może przynieść połączenie ćwiczeń fizycznych z utrzymywaniem odpowiedniej masy ciała. 

Aktywność fizyczna pomaga w kontrolowaniu masy ciała, a także zmniejsza ryzyko rozwoju chorób takich jak nadciśnienie tętnicze, hipercholesterolemia i cukrzyca.

Należy wykonywać ćwiczenia o umiarkowanej intensywności, przez minimum 40 minut dziennie, przez większość dni w tygodniu. Jeśli nie możesz sprostać tym wymaganiom, ćwicz tyle, ile dasz radę, nie poddawaj się. Można także podzielić ćwiczenia na cztery 10-minutowe sesje. 

Pamiętaj, że również codzienna aktywność, taka jak praca w ogrodzie, sprzątanie w domu, wchodzenie po schodach czy spacer z psem, jest korzystna dla Twojego zdrowia. Nie musisz się przeciążać, by osiągnąć korzyści z wysiłku fizycznego, ale zwiększając intensywność, czas trwania i częstotliwość treningów, można zyskać znacznie więcej.

• Zdrowa dieta

Odpowiednio zbilansowana dieta pozwala zredukować ryzyko choroby wieńcowej i zawału serca. Dieta bogata w owoce, warzywa i produkty pełnoziarniste pomaga chronić Twoje serce. Spożywanie roślin strączkowych i niektórych gatunków ryb również zmniejsza ryzyko zawału. 

Ważne jest ograniczenie niektórych rodzajów tłuszczów. Należy ograniczyć lub unikać kwasów tłuszczowych nasyconych oraz kwasów tłuszczowych nienasyconych typu trans. Tłuszcze nasycone powinny stanowić nie więcej niż 10% dziennego spożycia kalorii. 

Do głównych źródeł kwasów tłuszczowych nasyconych należą:

• Czerwone mięso
• Przetwory mleczne
• Olej kokosowy i palmowy

Do źródeł kwasów tłuszczowych nienasyconych typu trans należą:

• Pokarmy smażone w głębokim tłuszczu
• Produkty cukiernicze
• Margaryna
• Krakersy

Zdrowa dieta nie polega tylko na ograniczaniu tłuszczu. Zdrowe tłuszcze pochodzące z roślin takich jak awokado, orzechy, oliwki, pozwalają obniżyć poziom cholesterolu LDL i mają dobroczynny wpływ na serce. 

Większość osób spożywa zbyt mało owoców i warzyw – najkorzystniej jest spożywać około 5-10 porcji dziennie. Zdrowa dieta oznacza również kontrolowanie ilości spożywanego alkoholu. Mężczyźni w wieku powyżej 65 lat oraz kobiety niezależnie od wieku, powinni wypijać maksymalnie jednego drinka dziennie, a mężczyźni poniżej 65 lat – najwyżej dwa drinki. Taka ilość alkoholu może mieć protekcyjny wpływ na serce. Większe ilości stanowią zagrożenie dla zdrowia.

• Utrzymywanie prawidłowej masy ciała

Nadwaga i otyłość, zwłaszcza typu brzusznego (trzewnego) zwiększa ryzyko choroby serca. Nadmierna masa ciała może prowadzić do powstawania schorzeń zwiększających ryzyko zawału serca, takich jak nadciśnienie tętnicze, hipercholesterolemia i cukrzyca.

Jednym ze sposobów na określenie, czy Twoja masa ciała jest prawidłowa, jest pomiar wskaźnika masy ciała BMI, który wylicza się na podstawie wzrostu i masy ciała. Wartości BMI równe 25 lub wyższe są związane z większym stężeniem cholesterolu we krwi, wyższym ciśnieniem tętniczym oraz zwiększonym ryzykiem zawału serca i udaru.

Aby określić, którzy pacjenci mogą odnieść korzyści ze zmniejszenia masy ciała, należy przynajmniej raz na rok dokonywać pomiarów wskaźnika masy ciała (BMI). 

BMI jest dobrą metodą oceny masy ciała, ale nie idealną. Należy pamiętać, że mięśnie ważą więcej niż tłuszcz, dlatego osoby mocno umięśnione mogą mieć wysokie BMI, mimo, że nie występuje u nich czynnik ryzyka zawału. Z tego powodu użyteczny jest również pomiar obwodu pasa, by określić ilość tłuszczu rozmieszczonego w obrębie brzucha.

1. Za otyłość brzuszną u mężczyzn uznaje się obwód pasa powyżej 102 cm
2. Za otyłość brzuszną u kobiet uznaje się obwód pasa powyżej 88 cm

• Odpowiednia ilość snu

Niedobór snu może poważnie osłabić Twoje zdrowie. Osoby, które nie śpią wystarczającą ilość czasu, mają wyższe ryzyko otyłości, nadciśnienia tętniczego, zawału serca, cukrzycy i depresji.

Większość osób dorosłych potrzebuje około 7-9 godzin snu każdej nocy. Jeśli budzisz się sam, bez budzika i czujesz się wypoczęty, prawdopodobnie śpisz wystarczająco długo. Ale jeśli z trudem wstajesz rano z łóżka, potrzebujesz większej ilości snu. Powinieneś wypracować swój harmonogram godzin snu i przestrzegać pory, o której idziesz spać i wstajesz. Postaraj się, by w Twojej sypialni było ciemno i cicho, żeby łatwiej było Ci zasnąć. 

Jeśli wydaje Ci się, że śpisz wystarczającą ilość czasu, ale w ciągu dnia czujesz się zmęczony, zapytaj lekarza, czy nie istnieje u Ciebie podejrzenie bezdechu sennego. Obturacyjny bezdech senny to schorzenie, w którym dochodzi do zablokowania przepływu powietrza przez drogi oddechowe i chwilowego zatrzymania oddechu. Do objawów bezdechu sennego należą: głośne chrapanie, gwałtowne chwytanie oddechu, budzenie się kilka razy w ciągu nocy, bóle głowy po przebudzeniu, ból gardła lub suchość w ustach, problemy z pamięcią lub skupieniem się.  

Do metod leczenia obturacyjnego bezdechu sennego należą: zmniejszenie masy ciała oraz stosowania urządzenia zwanego pompą CPAP, wytwarzającego dodatnie ciśnienie w drogach oddechowych, co zapobiega ich zapadaniu się. 

• Regularne badania kontrolne

Nadciśnienie tętnicze oraz podwyższony poziom cholesterolu i glikemii mogą uszkadzać serce i naczynia krwionośne. Choroby te często przebiegają bezobjawowo, dlatego należy wykonywać regularne badania kontrolne w ich kierunku.

• Pomiary ciśnienia tętniczego krwi. Regularne pomiary ciśnienia tętniczego krwi powinny się zacząć już w dzieciństwie. Osoby dorosłe powinny mierzyć ciśnienie tętnicze krwi przynajmniej raz na dwa lata. Częstsze pomiary są konieczne w przypadku odchyleń od normy lub współistnienia innych czynników ryzyka choroby serca. Optymalne ciśnienie tętnicze wynosi poniżej 120/80 mmHg. 
• Pomiary stężenia cholesterolu we krwi. Osoby dorosłe po ukończeniu 20 roku życia powinny wykonywać pomiary stężenia cholesterolu we krwi przynajmniej raz na 5 lat, jeśli występują u nich czynniki ryzyka choroby serca, takie jak otyłość czy nadciśnienie tętnicze. Osoby zdrowe mogą rozpocząć regularne badania w wieku 35 lat. Czasami wykonuje się badanie stężenia cholesterolu u dzieci, które mają obciążenie rodzinne chorobami serca. 
• Pomiary stężenia glukozy we krwi. Cukrzyca jest jednym z czynników ryzyka rozwoju choroby serca. Porozmawiaj ze swoim lekarzem, czy występują u Ciebie wskazania do wykonania pomiaru glikemii. W zależności od Twoich czynników ryzyka, takich jak nadwaga lub rodzinne obciążenie cukrzycą, lekarz może zalecić Ci wykonanie badania wcześniej. Natomiast, jeśli Twoja masa ciała jest w normie i nie występują u Ciebie inne czynniki obciążające, regularne badania należy zacząć wykonywać w wieku 45 lat, co 3 lata.

• Stosowanie statyn

Statyny to grupa leków, które obniżają poziom cholesterolu we krwi. Na rynku dostępnych jest wiele preparatów zawierających statyny. Optymalny poziom “złego” cholesterolu LDL powinien być poniżej 100 mg/dl, powyżej 160 mg/dl poziom LDL jest wysoki. W przypadku osób przyjmujących statyny, ryzyko zawału serca i udaru spada o około 20% na każde obniżenie poziomu LDL o 39 mg/dl. 

Najnowsze wytyczne zalecają stosowanie statyn u następujących grup osób:

1. Osoby bez choroby układu sercowo-naczyniowego, w wieku 40-75 lat, których ryzyko zawału serca lub udaru w ciągu 10 lat wynosi 7,5% lub więcej (ryzyko obliczone za pomocą skali SCORE).
2. Osoby, które przebyły zawał serca, udar, chorobę wieńcową stabilną lub niestabilną, miażdżycę tętnic obwodowych bądź przejściowe ataki niedokrwienne oraz osoby, które poddały się zabiegowi rewaskularyzacji.
3. Osoby w wieku 21 lat lub więcej, u których występuje bardzo wysoki poziom cholesterolu LDL (190 mg/dl lub wyższy).
4. Osoby z cukrzyca typu 1 lub 2, w wieku 40-75 lat.